Vijfhoek

5.5.1 Inleiding

Zoals in § 3.2.4 is aangegeven is sinds 1 november 2003 de watertoets wettelijk verplicht voor plannen in het kader van de Wet ruimtelijke ordening. Ruimtelijke plannen en besluiten kunnen gevolgen hebben op de waterhuishouding. Voorbeelden hiervan zijn een achteruitgaande waterkwaliteit, verdroging van natuurgebieden, etc. De watertoets heeft als doel deze negatieve effecten te voorkomen en mogelijke kansen voor het watersysteem te benutten. Bij de watertoets gaat het om het van meet af aan meenemen van water bij ruimtelijke plannen en besluiten. In deze paragraaf wordt hierop nader ingegaan.

5.5.2 Grondwater

De Vijfhoek kent een bijzondere waterhuishouding. In de Vijfhoek is gekozen voor een systeem van waterhuishouding waarmee de bestaande grondwaterstanden zo weinig mogelijk worden beïnvloed. De natuur in de omgeving van de Vijfhoek is sterk afhankelijk van hoge grondwaterstanden. Een belangrijke randvoorwaarde voor bebouwing in de Vijfhoek is dat er geen grondwaterstandverlaging mag plaatsvinden in natuurgebied 'Gooiermars' en 'De Bannink'. Via een dubbelbestemming 'Waarde - Natuur' zijn daarom voor een deel van het plangebied regels gesteld ter bescherming van de natuurwaarden en behoud van de grondwaterstanden.

Binnen het plangebied is de gemiddelde hoogste grondwaterstand van NAP+5,50 m. en is de gemiddelde laagste grondwaterstand van NAP+4,50 m.

5.5.3 Oppervlaktewater

In het plangebied 'Vijfhoek' komt relatief veel oppervlaktewater voor. De waterberging voor het totale plangebied wordt gevonden in alle aangelegde watergangen. In totaal is circa 6 ha. oppervlaktewater aangebracht, hetgeen voldoende is voor de gehele Vijfhoek. De meeste berging wordt gevonden in de watergangen in het Jeurlink

Het belangrijkste oppervlaktewater in Het Fetlaer is gelegen in de centraal gelegen natte ecologische zone. Via de natte ecologische zone wordt tevens de benodigde opslag en afvoer van water in de wijk verzorgd. De daar aanwezige watergang, de voormalige Douweler Leide, vormt de ecologische zone die rechtstreeks een verbinding heeft met Het Jeurlink.

In Steinvoorde is ongeveer 1 hectare 'open water' gerealiseerd. Watergangen hebben een zo minimaal mogelijk 'nat profiel' gekregen, dat wil zeggen smalle, ondiepe sloten. De voor de berging van het overtollige regenwater benodigde ruimte kan worden gevonden in brede bermen. Ten behoeve van onderhoud is aan één zijde van de (hoofd)watergangen een onderhoudspad van circa drie meter vrijgehouden.

Het oppervlaktewater in Spikvoorde bestaat uit twee deelsystemen. Een stabiel deel dat met name zorg draagt voor de continue afwatering van de wijk een voortdurend zichtbaar is en een dynamisch deel dat via infiltratiekoffers en IT-riolen zorg draagt voor de piekberging van neerslag. De grootste watergang is gesitueerd in de centrale groenzone. Het oppervlaktewater in Spikvoorde wordt via de centrale groenzone en de watergang langs de Alphons Diepbrocklaan afgevoerd en vormt tevens een belangrijke ecologische verbinding met de rest van de Vijfhoek.

Op de afvoersloten, die zorgen voor de afvoer en berging van water, na komt er in Op Den Haar geen oppervlaktewater voor.

Het voornaamste oppervlaktewater in Graveland wordt gevormd door de randsloot die aan de oostkant is gerealiseerd tussen de bebouwing en het natuurgebied 'Graveland'. Ter behoud van de waterkwaliteit zijn er geen directe aansluitingen van de regenwaterriolen op de randsloot.

5.5.4 De Keur van de waterschap Groot Salland

Nu het beheer van het stedelijk water door het waterschap wordt overgenomen van de gemeente wordt ook de Keur van het waterschap op deze stedelijke watergangen van toepassing. Binnen het plangebied liggen diverse beschermingszones van hoofdwatergangen of watergangen. De functie van deze watergangen moet te allen tijde worden gegarandeerd. Hierbij wordt rekening gehouden met de beschermingszone van deze watergangen zoals in de Keur van het waterschap Groot Salland beschreven. Met betrekking tot deze watergangen gelden de binnen de Keur van het waterschap Groot Salland opgenomen gebods- en verbodsbepalingen. Voor werkzaamheden binnen de beschermingszone moet een Watervergunning worden aangevraagd bij het waterschap Groot Salland. Ten behoeve van het beheer en onderhoud geldt langs de watergang (vanaf de insteek) een obstakelvrije zone van 5 meter.

5.5.5 Hemelwater

Alle deelgebieden van de Vijfhoek vormen een waterhuishoudkundige eenheid. In alle watergangen in de Vijfhoek wordt het water afkomstig uit alle deelgebieden 'gebufferd'. Het water in de verschillende deelgebieden van de Vijfhoek heeft een vergelijkbare kwaliteit. Als water moet worden uitgeslagen, zal het water worden afgevoerd via de (centrale) ecologische zone ter hoogte van het waterschapsdepot aan het einde van de watergang in het Fetlaer via een onderleider onder het Overijssels kanaal naar de Douwelerleide. In gevallen van droogte zal relatief schoon water vanuit de ten oosten van de Vijfhoek gelegen gebieden (Gooiermars en De Bannink) worden ingelaten.

Voor een optimale beheersing van de grondwaterstanden en vooral om verdroging tegen te gaan, zijn de regenwaterafvoeren zo weinig mogelijk rechtstreeks aangesloten op de riolering. Hemelwater van lanen en daken wordt, via een systeem van molgoten, zandvangputten en wadi's, afgevoerd naar de sloten langs de lanen. Waar mogelijk vindt infiltratie direct in de bodem plaats (met name in groenzones). Voor alle afwaterende eenheden die niet rechtstreeks op het oppervlaktewater lozen geldt dat het infiltratiesysteem alleen overstort als de berging van het infiltratiesysteem volledig gevuld is.

In Spikvoorde is bijvoorbeeld IT-riolering (Infiltratie Transport riolering) aangelegd, waardoor het water zoveel mogelijk in het gebied geïnfiltreerd wordt. De IT-riolering heeft bij hoge grondwaterstanden ook een afvoerfunctie, waardoor het grondwaterniveau stabiel gehouden kan worden.

In een klein gedeelte ter plaatse van de entree van Spikvoorde is een stukje verbeterd gescheiden rioleringsstelsel aangelegd. Deze hoofdontsluiting loopt vanaf Steinvoorde naar de centrale groenzone in Spikvoorde. Aan de noordzijde van de weg loopt de hoofdwaterloop waarmee overtollig water wordt afgevoerd. In verband met de waterkwaliteit is het niet wenselijk het verharde oppervlak van de hoofdontsluitingsweg rechtstreeks te laten afvoeren naar oppervlaktewater. In verband hiermee is op dit tracé een stuk RWA-riolering (RegenWaterAfvoer) opgenomen dat aansluit op het bestaand verbeterd gescheiden stelsel van de Vijfhoek, dat in het oudste deel van de Vijfhoek ligt. Het hemelwater wordt deels door een gemaal en deels via overstorten afgevoerd. Het gemaal voert het water af naar de zuivering en de overstorten naar het oppervlaktewater.

5.5.6 Afvalwater

Vanwege de gevoeligheid van natuur en landschap (van o.a. de Gooiermars en landgoed De Bannink) voor veranderingen in de waterhuishouding mag het grondwaterniveau niet negatief beïnvloed worden. Dit wordt mede bereikt door de keuze van rioolstelsel.

In de Vijfhoek is deels een verbeterd gescheiden rioolstelsel aangelegd, waarbij de wegen zijn voorzien van een dubbel rioolstelsel. Met dit stelsel wordt vervuiling van het oppervlaktewater tegengegaan. Het rioolstelsel in de wegen voert het afvalwater af naar het centrale rioolgemaal. Dit centrale rioolgemaal is gesitueerd nabij het kruispunt van de Leonard Springerlaan en de Vijfhoeksweg. In veel wegen liggen alleen vuilwaterriolen die het afvalwater afvoeren naar een aantal rioolgemalen. Deze gemalen voeren het afvalwater via een stelsel van gemalen en persleidingen af naar de zuivering.

5.5.7 Natte natuur

In en nabij de Vijfhoek komt kwelafhankelijke natuur voor. Kwel is over het algemeen een gunstige factor voor natuurontwikkeling omdat kwelwater meestal schoon is en omdat de meeste natuurontwikkeling gebaat is bij een relatief vochtige situatie.

Centraal door de Vijfhoek loopt een natte ecologische zone. Deze zone verbindt het gebied van het Overijssels Kanaal, Rielerenk en Douwelerkolk aan de westzijde met het gebied van de Gooiermars en De Bannink aan de oostzijde. Aan de zuidkant van de Vijfhoek ligt het Gooikerspark dat een (ecologische) verbinding vormt tussen de aan de westzijde gelegen Douwelerkolk en het landgoed Achterhoek aan de oostzijde. Kenmerkend voor de omgeving van het Gooikerspark is het optreden van kwel.

De Gooiermars is benoemd als kwaliteitswater. In de Gooiermars speelt kwel een belangrijke rol. Vanwege de regionale en lokale kwel en de geïsoleerde ligging biedt dit gebied bijzondere potenties voor kwelafhankelijke natuurtypen. De landgoederen zone ten noorden van Diepenveen heeft dezelfde status. De Zandwetering verbindt deze beide gebieden, waarbij de Gooiermars het brongebied van de Zandwetering vormt. Het tracé van de Zandwetering is meerdere malen verlegd. Recent is ten behoeve van de aanleg van Spikvoorde de loop van de Zandwetering verlegd om Spikvoorde heen. Bijkomend voordeel is dat door deze omlegging extra mogelijkheden voor vernatting van een deel van de Gooiermars zijn ontstaan.

Er is in principe geen verbinding tussen het stedelijk water van de Vijfhoek en het landelijk watersysteem van de Zandwetering. Op deze wijze kunnen de ecologische potenties van het schone kwelwater zo goed mogelijk tot ontwikkeling komen. Wel wordt de afvoerkarakteristiek van de Zandwetering enigszins beïnvloed door een toename van grondwateraanvoer. De infiltratievoorziening in de Vijfhoek is zodanig overgedimensioneerd dat er geen overstort plaats zal vinden. In de praktijk is wel een overstort aangebracht om noodsituaties te voorkomen.

5.5.8 Waterveiligheid

Binnen het plangebied komen geen primaire waterkeringen, primaire watergebieden en/of waterbergingsgebieden voor.

Langs het Overijssels Kanaal bevindt zich een regionale waterkering, deze valt onder de legger/keur van het Waterschap. Voor werkzaamheden in, op, onder of naast oppervlaktewater en waterkeringen (dijken), zoals het aanleggen van een dam met duiker en het leggen van kabels door de waterkering (dijk) dient men een vergunning in het kader van de Waterwet aan te vragen bij het Waterschap. Het bestemmingsplan stelt daarom geen eigen beperkende/beschermende regels ten aanzien van de waterkering.

Het Overijssels Kanaal is in de omgevingsverordening aangewezen als een essentiële watergang. Binnen een zone van 100 meter aan weerszijden van een essentiële watergang dient bij nieuwbouw of bij uitbreiding van bestaande bebouwing rekening te worden gehouden met de huidige en toekomstige functie van waterafvoer en waterberging. Deze strook wordt gevrijwaard van nieuwe ontwikkelingen die de functie van deze waterlopen belemmeren of toekomstige vergroting voor afvoer of berging onmogelijk maken. Dit bestemmingsplan omvat geen nieuwe ontwikkelingen. Ook omvat het bestemmingsplan binnen de zone van 100 meter vanuit het Overijssels Kanaal geen uitbreidingsmogelijkheden van bestaande bebouwing. Het bestemmingsplan voldoet daarmee aan de voorwaarden van de omgevingsverordening.

De Zandwetering, die oorspronkelijk door het plangebied van de Vijfhoek liep, is aangewezen als primair watergebied. Met de aanleg van de woonbuurt Spikvoorde is de loop van de Zandwetering verlegd. De Zandwetering loopt nu geheel buiten het plangebied ten noorden en oosten om de wijk de Vijfhoek heen het natuurgebied de Gooiermars in.

Afbeelding: uitsnede uit provinciale omgevingsverordening (met daarop nog de oude loop van de Zandwetering).

5.5.9 Overstromingsrisico

Het bestemmingsplangebied ligt binnen de dijkring 53: Salland. Dit is een wettelijk vastgelegd dijkringgebied, waarbinnen alleen nieuwe grootschalige ontwikkelingen mogelijk zijn indien in het bestemmingsplan voorwaarden worden opgenomen om de veiligheid ook op lange termijn voldoende te waarborgen. Door klimaatveranderingen moeten we meer rekening houden met de gevolgen van een overstroming. Inzet is het voorkomen van slachtoffers (rampenbeheersing) en van economische schade (gevolgenbeperking). In deze overstromingsrisicoparagraaf wordt ingegaan op de risico's bij overstroming en de stand van zaken van maatregelen en voorzieningen die worden getroffen om deze risico's te voorkomen of te beperken.

De dijkring betreft een gebied met een risico op overstroming (minder snel en ondiep onderlopende gebieden) en heeft volgens de Waterwet een gemiddelde overschrijdingskans van 1/1250 per jaar. De primaire keringen worden op veiligheid beoordeeld door de beheerders. De Europese richtlijn overstromingsrisico's (2007) verplicht tot het inzetten van drie instrumenten voor een betere bescherming tegen overstromingen: een voorlopige risicobeoordeling (gereed in 2011), kaarten (gereed 2014) en risicobeheersplannen (in werking per 22 december 2015). De richtlijn geldt voor de binnendijkse (dijkringen) en buitendijkse gebieden van de IJssel. Voor woon- en werkgebieden dienen rampenplannen opgesteld te worden.

De gemeente Deventer zal de komende jaren samen met de Waterschappen en Rijkswaterstaat de overstromingsrisico's in het plangebied onderzoeken en hiervoor beleid opstellen.

Voor 2015 zullen in het kader van het rijksprogramma Ruimte voor de Rivier maatregelen bij Deventer worden uitgevoerd, die bij hoogwater een waterstanddalend effect hebben.

5.5.10 Verslag overleg met relevante waterbeheerders

Het waterschap Groot Salland is in dit geval de relevante waterbeheerder. Met het betreffende waterschap is overleg gevoerd tijdens de voorbereiding op dit bestemmingsplan. De digitale watertoets is doorlopen en er heeft zoals artikel 3.1.1. van de Bro voorschrijft, vooroverleg met het waterschap plaatsgevonden. Dit vooroverleg heeft geleid tot een kleine aanpassing in de toelichting van het (ontwerp)bestemmingsplan. Voor het verslag en de aanpassingen wordt verwezen naar paragraaf 7.4.3