Ruimte voor de Rivier

2.3 Ruimtelijke structuur

De mens heeft de rivier vastgelegd tussen dijken en ingeklemd tussen stedelijk gebied.

Daarnaast is de infrastructuur dwars over de IJssel heen gelegd (de spoorbrug en - verkeersbrug). In de uiterwaarden van het plangebied is de bebouwing schaars. Ten noorden van Deventer is een rioolzuiveringsinstallatie aanwezig en tussen de IJsselbruggen bevindt zich het plantsoen De Worp, het IJsselhotel en een camping. Ten slotte liggen in het plangebied drie zandwinplassen, respectievelijk de Bolwerksplas, Zandweerdplas en de Hengforderwaarden.

Bolwerksweide

In het gebied bevindt zich de Bolwerksplas, ontstaan door zandwinning (zie figuur 2.1). Het is een oude kronkelwaard van de IJssel die grotendeel zijn oorspronkelijke structuren heeft behouden. De Bolwerksweide vormt de schakel tussen de stad Deventer, de uitbreiding De Hoven en de Worp en het buitengebied, de kronkelwaard van de Wilpse Klei en verder. Door de Wilhelminabrug is de samenhang met de andere delen van de uiterwaarden beperkt tot het maaiveld. De ruimtelijke structuur is versnipperd als gevolg van de centraal gelegen zandwinplas en de oeverbeplanting. Het gebied kent nog een grote mate van openheid.

De Worp en Worpplantsoen

De Worp en het Worpplantsoen vormen de groene overzijde van het historische IJsselfront van Deventer (zie figuur 2.2) en maken deel uit van het Beschermde Stadsgezicht. De gesloten groene IJsseloever vormt een contrastrijke verbinding naar de naastgelegen open deelgebieden Bolwerksweide en Ossenwaard. De Worp is ruimtelijk ingekaderd door de Wilheminabrug en de Spoorbrug. De ruimtelijke structuur van Worp en Worpfront is kleinschalig en complex door de opeenvolging van open en dichte gebieden (Melksterweide, park), verschillen tussen hoog en laag, en de aanwezigheid van de woningen en het IJsselhotel met de verschillen in architectuur en uitstraling. Het Worpfront heeft in de huidige situatie ten opzichte van de historische situatie lokaal een 'rommelige' aanblik door de restanten van de voormalige aanmeerplek van de veerpont, de afgemeerde salonboten en de opslag van beplanting langs de oever en de matige inrichtingskwaliteit.

Ossenwaard

Het natuurontwikkelingsproject de Ossenwaard is ontstaan na de dijkverlegging in 1995. Het gebied is sterk open versneden door grillig gevormde waterpartijen en resten van hanken (zie figuur 2.3). De spoorbrug vormt een visuele barrière in het terrein, met name door de grote omvang van de brugpijlers. Verder is er een sterke scheiding door middel van hekwerk tussen de technisch vormgegeven dijk en de waard.

IJsselfront en Zandweerdplas

Het stadsfront van Deventer kent drie duidelijk verschillende delen: (1) het gave beroemde historische stadsfront, (2) het noordelijke IJsselfront (langs Rembrandtkade) met vooral etagewoningen ('70 en '80er jaren) en (3) aan de zuidzijde de achterkant van het bedrijventerrein Bergweide (zie figuur 2.4). De overgang van de stadsrand naar de Keizers- en Stobbenwaarden ter hoogte van de RWZI is rommelig. Ter hoogte van het IJsselfront is in de voormalige uiterwaard Zandweerd een zandwinplas aangelegd. Deze is momenteel in gebruik als jachthaven. De Zandweerd geeft de stadsuiterwaard een open karakter in contrast tot het gesloten stadsfront.

Keizers- en Stobbenwaarden

De Keizers- en Stobbenwaarden kennen een tweedeling van een hoger (1) en een lager (2) deel (zie figuur 2.5). Het hogere oostelijk nabij de dijk gelegen gebied maakt deel uit van het dekzandlandschap ten oosten van de IJssel. Beeldbepalend zijn hier de aanwezige landgoederen die het gebied een kleinschalig en gesloten karakter geven. Het landgoed De Rande heeft met het bos een duidelijke relatie met het uiterwaardenlandschap (Nieuw Rande).

In het lage westelijke deel bevinden zich nog oude hanken, waaronder de Munnikenhank. Dit gebied is open en grootschalig. In het gebied bevinden zich daarnaast nog twee bewoningsplekken op voormalige steenfabrieken (terpen); aan de noordzijde IJsseldijk 39 ten zuiden van de Hengforderwaarden en aan de zuidzijde de bij de stad gelegen Stobbenweerd. De IJsseldijk met daarop de provinciale weg N337 (grens plangebied) doorsnijdt de oude waterkering die deels aan de west- en oostzijde loopt en vormt een fysieke en visuele scheiding tussen de landgoederenzone en de uiterwaard.

Olsterwaarden en Hengfordwaarden

In de Olsterwaarden en Hengforderwaarden bevinden zich veel kleinere en grotere restanten van hanken en ander microreliëf (zie figuur 2.6). Tussen de Olsterwaarden en de Keizers- en Stobbenwaarden bevinden zich de Hengforderwaarden. Dit voormalige tichelgebied (klei afgravinggebied) is een natuurgebied dat in beheer is bij Staatsbosbeheer. Het gebied bestaat uit waterpartijen en wilgenbos. Het heeft een sterk natuurlijk karakter en is zeer waterrijk.

Landschap

Het gehele plangebied bevindt zich buitendijks en maakt deel uit van de uiterwaarden van de IJssel. De stad Deventer bevindt zich op een hoger gelegen zandige oeverwal. In het plangebied is in het landschap herkenbaar hoe de IJssel gestroomd heeft en zijn karakteristieke rivierafzettingen en landschapsvormen te vinden:

• huidige rivierloop van de IJssel met de omliggende dijken;
• hanken (deel van een oude rivierloop dat nog water voert, kreek of doodlopend stuk rivier) Langs de Keizers- en Stobbenwaarden zijn nog hanken te zien. Bijvoorbeeld de Munnikkenhank;
• kronkelwaarden/oeverwallen (de hoger gelegen zandige rivierafzettingen). De stad Deventer is gelegen op een zandige oeverwal;
• kommen (de lager gelegen kleiige rivierafzettingen);
• rivierduinen (of restanten, door wind opgeblazen zandruggen ten noorden van Deventer).

Het huidige landschap van de IJsselvallei is een cultuurlandschap. De overgang van rivier naar zandgebied is in het verleden een aantrekkelijke plaats geweest voor mensen om zich te vestigen. Het landschap is gevormd door eeuwenlang menselijk gebruik, aanvankelijk slechts de vruchtbare gronden, maar later ook de nattere en minder vruchtbare gebieden. Dit heeft een kleinschalig en cultuurhistorisch rijk landschap opgeleverd. Het verkavelingspatroon is onregelmatig blokvormig. Hoog opgaande beplanting komt weinig voor. Wel zijn er complexen van meidoornhagen. Deze hagen zorgen voor een afwisselend landschappelijk beeld en brengen structuur aan in het gebied. Ook zijn er in het hogere gedeelte van de Keizers- en Stobbewaarden landgoederen (Rande). Deze landgoederen zijn gesitueerd op dekzand en delen ervan lopen alleen bij extreem hoog water onder.

De mens heeft de rivier vastgelegd tussen dijken en ingeklemd tussen stedelijk gebied. Daarnaast is de infrastructuur dwars over de IJssel heen gelegd (de spoorburg en - verkeersbrug). In de uiterwaarden van het plangebied is de bebouwing schaars. Ten noorden van Deventer is een rioolzuiveringsinstallatie, aan de Roland Holstlaan 2, aanwezig en tussen de IJsselbruggen bevindt zich het plantsoen De Worp, het IJsselhotel en een camping. Ten slotte liggen in het plangebied drie zandwinplassen, respectievelijk de Bolwerksplas, Zandweerdplas en de Hengforderwaarden.

De rioolwaterzuiveringsinstallatie (RWZI) beschikt over een milieuvergunning. In de bijbehorende voorschriften is aan diverse milieuaspecten aandacht geschonken, onder andere aan geur en geluid. Er zijn voorschriften opgesteld waaraan de RWZI moet voldoen, teneinde de milieuoverlast te beperken. Voor zowel geur als geluid zijn zones vastgelegd die tot in het plangebied van dit bestemmingsplan reiken. Binnen deze zones zijn geen geur- respectievelijk geluidgevoelige objecten of functies toegestaan.

Vanaf de RWZI lopen twee effluentleidingen die uitkomen in de IJssel. Voor werkzaamheden in de nabijheid van deze leidingen is een vergunning van de verantwoordelijke waterbeheerder nodig.

Het plangebied kent een grote mate van openheid. Binnen het plangebied liggen drie gebieden die een meer gesloten karakter hebben: het Worpplantsoen, het hogere deel van Keizers- en Stobbenwaarden en de Hengfordwaarden. De twee IJsselbruggen vormen een kenmerkend visueel element in het gebied. De Bolwerkweide heeft een versnipperde ruimtelijke structuur door de aanwezigheid van de zandwinplas en oeverbeplanting. Waardevol zijn de lange zichtlijnen door het gebied, de weidse uitzichten over de IJssel en het gezicht op De Worp en Deventer. Bepalend voor de uiterwaarden van de IJssel bij Deventer is de ligging in de directe nabijheid van de stad. Zowel visueel als functioneel is er een sterke relatie tussen de stad en haar uiterwaarden. De uiterwaarden vormen een onlosmakelijk onderdeel van het stadsfront van Deventer.